Rerainan
Galungan wantah sinalih tunggil rerainan suci sane sampun lumrah kemargiang
ring jagat Bali,yadiastun sampun lumrah,nanging asapunika kantun kramane nenten
jangkep resep ring suksmanipun. Manut Lontar Purana Bali Dwipa kasurat “Punang
aci Galungan ika ngawit, Bu, Ka, Dungulan sasih kacatur, tanggal 15, isaka 804.
Bangun indria Buwana ikang Bali rajya” artos ipun Upacararahina Galungan punika kapertama kelaksanayang ring jagat
Bali nuju rahina Buda Kliwon, (Wuku)
Dungulan sasih kapat pinanggal 15, icaka warsa 804 .kewentenan jagat Bali duk punika waluya kadi
Indra Loka. Warsa 1103 Çaka rahina Galungan nenten kemargiang duk Raja Sri
Eka Jaya madeg nata ngantos sepemadeg
Raja Sri Dhanadi, Galungan taler nenten kemargiang, daweg punika jagat Bali
kebrebehan raja cendek yusa, bencanane nenten pegat-pegat.Daweg Raja Sri Jaya
Kasunu madeg nata, Galungan mewali kelaksanayang ngawit warsa 1126 Çaka.
Dadosne 23 warsa Galungan nenten kemargiang ring jagat
Bali.Kocap Galungan mewali kemargiang sangkaning Raja Sri Aji Jaya
Kasunu naenin ngemargiang yoga semadhi ring pura Dalem Puri Besakih raris polih
pawisik saking Ida Bhatari Durga. Ring pawisik punika, Bhatari
Durga ngarsaang ring Raja Sri Jaya Kasunu mangda ngemargiang upacara rahina
Galungan satunggil Buda Kliwon Dungulan sekadi dresta sane naenin
kemargiang,taler kramane mangda nanceb penjor ring lebuhnyane suang-suang..
Kesayewyaktyannyane manut Lontar
Sundarigama rahinan Galungan sampun kekawitin duk Tumpek Wariga sane lumrah
kebaos Tumpek Uduh/bubuh dwaning ngawit rahina Saniscara Klion Wuku Wariga
punika, kramane (petani/duke nguni iraga medasar agama agraris) sampun “nguduh”
sarwa tumuwuh sane keanggen uparangga ring rahina galungan punika. Minekadi
ikelapa mangda nged(lebat) mawoh,mawinan wenten sapan ipun rikala ngemargiang
tumpek bubuh ring sarwa tumuwuh /woh-wohan sekadi sapa asapuniki “kaki-kaki bin
slae dina Galungan,idadong kija, idadong jumah,nak nguda,nak sakit,sakit
apa,nged-nged-nged” pangaksaman ipun mangda sarwa tumuwuhe presida mawoh nged
jagi keanggen nyanggra rahina Galungan.
Wus punika kelanturang antuk rahinan Sugimanik Jawi/Jaba, pemargin ipun
wantah mereresik ring pura-pura utawi bhuana agung ,taler kemargiang prayascita
mangda suci sajeroning ngemargiang rahina Galungan.
Kelanturang ring rahinan Sukra Klion Sungsang kebaos Sugimanik Bali/Jero,suksman
ipun wantah nyuciang angga sarira/Bhuana Alit mesuci laksana sajeroning
nyanggra Galungan mangda nenten kebabar/kegoda olih Sang Kala Tiga, minekadi
Bhuta Dunggulan,Bhuta Galungan lan Bhuta Amangkurat. Mawinan patut iraga
mepresista nyuciang angga sarira,mangda sida ngawerdiang kawijayan Dharma.
Ngawit nyanggra wuku Dunggulan/Galungan
pamekas ngawit saking rahina Redite
Paing Dunggulan iraga sampun kegoda olih sang Kala Tiga, nanging iraga
mangda presida ’nyekeb’ sane kebaos sadripu ring angga sarirane,rahina puniki
kewastanin Panyekeban kelaksanayang sekalane nyekep pisang kadi cecimpedane
“apa mekaad mebaju gadang mulih mebaju
kuning” suksmanipun wantah iraga mangda prasida ngicalang sesana kaon (gadang)
magentos antuk sesana sane becik(kuning).
Risampune penyekeban kelanturang ring
rahina Soma Pon Dunggulan, yasa
kertin iraga mangda presida ‘Nyajah’ solah Sadripune sane wenten ring angga
,pamekas ipun mangda wijaya Dhramane ring jagate. Sekalane rahina puniki wantah
ngawit mekarya jaja/sanganan utamanipun jaja gina lan jaja uli putih lan
barak,satuh miwah sane siosan. Kekalih sanganan/jaja puniki medue tetuwek,minekadi jaja gina tetuwek ipun,
iraga dados manusa ring jagate napi sujatine Geginan iraga pinaka swadarma ring
nabdabin kahuripan puniki,telebin sane patut kemargiang geginane sampunang
sumenia ring angga. Jaja uli putih lan barak suksman ipun wantah kama petak
rupan ibapa, kama bang/uli barakpinaka rupan imeme, wantah ULI drika iraga
mbas, wenten maurip iriki ring jagate.
Anggara
Wage Dunggulan kewastanin “Penampahan” medasar antuk kruna ‘nampa’ utawi
nampi kawijayan Dharma. Yening rerehang
perti-wimban ipun nenten wenten sios wantah ‘nampah’ utawi mademang sekancan
rupaning sadripu ring angga sarira,
mangda iraga presida melaksana manut tuntunan Sang Hyang Dharma, wau raris
iraga presida pacang nampa/ nampi kahuripan sane mauttama. Ring rahina puniki
kemargiang parikrama nampah bawi (durga puja), sane jagi keanggen
ebatan/upakara nyomya Sang Kala Tiga ,taler keanggen aturan nyanggra rahina
Galungan. Sios ring punika, rahinane puniki,
patuta iraga nanceb penjor sane medue tatujon nyanggra Galungan antuk
rasa bungah dwaning sampun presida ngasorang manah sadripu mawinan wenten rasa
gargita ring kayun. Nanceb penjor taler pinaka piranti niyasa ngelinggihang Ida
Betara Lingsir Gunung Agung,dwaning penjor pinaka simbul gunung sedaging ipun,mawinan
daging penjor punika wenten palawija, pala gantung,pala bungkah taler
kejangkepin antuk simbul Catur Weda minekadi wenten Lamak(Rg Weda),Sampyan(Sama
Weda), Bakang-bakang (Atarwa Weda),Tamyang (Yajur Weda), irika ring sanggah
penjor patut ngadegang linggih Ida Betara ring luhur,mawinan rikala nanceb
penjor ring sor penjor mangda kedagingin Kwangen medaging jinah bolong maka
niyasa pedagingan,mangda nenten ring penjore melinggih Sang Buta Kala,yening
kepatutane rikala ngadegang, medaging daksina ring sanggah penjore,sesampun
ngadegang sadina-dina keaturin sanistane canang.
Ngelantur pinaka tungtungin yadnya ring Buda Klion Dunggulan, sane kewastanin Rahina Galungan niyasan ipun mepekeling
Kawijayan Dharma mesatru ring Adharma, sepatutnyane iraga masuka rena
ngemargiang yadnya minekadi,rikala semeng jam 06.00 sampun metaki-taki
ngewentenang pamuspan ring Merajan Kemulan(Rong Tiga) sareng kulawarga ngaturin
Ida Hyang Pramesti Guru yan sida antuk bakti,canang meraka, canang
sari,lengawangi burat-wangi,penek pasucian, soda-an/punjungan,banten guru utawi
saka sidan, gumantin ipun ngarcana Ida Betara mangda iraga dirgehayu,
dirgayusa, ngemargiang kahuripan. Wus punika ngelanturang pamuspan ring Dadia
utawi Paibon,Panti,Sanggah Gede gumanti matur suksma ring leluhur,Betara
Kawitan. Wau raris ring Kahyangan Tiga minekadi ring Betara Dalem lan Prajapati,Tegal
Penangsaran(Sanghyang Jogormanik), Tulak Tanggul (Sanghyang Suratma), Margi
Tiga (Sanghyang Sapuh Jagat), Margi Catur(Sanghyang Catur Bhuana) dwaning Ida
sane kuwasa ngamel urip manusane,wau raris sane ngicen amerta minekadi Manik
Harum,Puseh taler sane mepaica kaweruhan ring Bale Agung lan linggih Tri Purusa
Dewi wau raris ngelanturang ke pura siosan, minekadi Pucaksari, Manik Gni,Tegal
Suci,Pekandelan,Pangkung Cinang, Gua Gala-Gala,Dalem Suci (Krama Desa Adat
Tegenan) ,miwah sane siosan, manut tetujon suang-suang. Prade
kramane kacuntakan,puput ngaturang bakti ring Merajan Kemulan kemanten. Dwaning
rahina puniki pinaka kawijayan Dharma maka cihnan ipun ,iraga sareng sami
mangda presida nincap parilaksanane,sane dumunan akehan kawedar Sadripune sane
mangkin mangda presida kemargiang Tri Kaya Parisuda sajeroning nitenin
kahuripane.
Benjangne rahina Wraspati Umanis Dunggulan ketah kebaos Manis Galungan iraga patut
mesima krama ring kulewarga miwah krama siosan,suksman ipun ngelungsur
pengampura indik parilaksana sane sampun lintang, gumanti pacang ngelanturang
urip antuk nincapang rasa gilik seguluk pasemetonan, medasar paras paros
sarpanaya salunglung sebayantaka ngupadi kasukertan ring pakraman.
Ring rahina Saniscara Pon Dunggulan kewastanin Rahina Pemaridan Guru ,pemargine
ngelungsur surudan bakti dwaning sampun presida ngasorang Sadripune.
Redite
Wage Kuningan kewastanin Ulihan wantah ngewaliang
malih pidabdab kewijayan inucap mangda ajeg ring sajeroning kahuripan.
Soma
Klion Kuningan kewastanin Pemacekan Agung ,pinaka rahina
nancebang lan ngukuhang malih pikayunan sane agung, nginggilang pemargi dharma
mangda sida rahayu ring kahuripan.
Saniscara
Klion wuku Kuningan ,pinaka rahina Kuningan maka niyasa
Betara leluhur tedun micayang waranugraha ngantos galah tajeg surya, ring
pertisen- tanan Idane,mawinan ngemargiang upakara kekawitin ndag surya jam
06.00 Wita ,ngantos puput sadurung tajeg
surya ,mangda sampun puput,pula palining pebaktian.
Rahina Redite Umanis wara Langkir kebaos Umanis Kuningan,patut iraga nitenin angga,nyelisik bulu utawi
mulatsarira,mekinkin melaksana becik medasar kawijayan Dharma.
Pinaka penyineb dudonan rahina Galungan
kapuputang ring rahina Buda Klion
Pahang, sane ketah kebaos Buda Klion
Pegat Wakan ,pinaka pamuput pe-margin uncal balung, sane ngawit saking
rerainan Galungan. Ring rahina puniki galah nyineb melarapan ngabut penjor
Galungan ,nenten lintang saking galah sanja.
Antuk pidabdab ngabut penjor ,lebar
dumun daksinane aturin Ida ngeluur,abut penjore malih tanceb-tancebang pang
tiga maka niyasa iraga sampun presida kukuh saking gegodan Sang Kala Tiga. Wawu
raris ebahang kaler utawi kangin(kedulu) manut genah suang-suang,luun ipun
ketunjel ring tengahing lebuh suksmanipun ngewaliang ring Durga Bucari maka
dewaning sarwa Buta,raris aon ipun kesiratin tirta pamralina sane katunas ring
Kemulan,Taksu utawi Jero Gede Penunggun Karang,raris ambil akidik genahang ring
bungkak gading pendem ring natar,sisane kesambehang ring natar paumahan ngantos
ke teba. Indik song genah nanceb penjore aturang nasi kepelan 3 pinaka
olih-olihan Pertiwi. Inggih asapunika presida katur,mogi wenten pikenohnyane (kapipil olih Mk.Manik Puspa Yoga)