Kamis, 20 Februari 2020

GALUNGAN KAWIJAYAN DHARMA MESATRU RING ADHARMA


Rerainan Galungan wantah sinalih tunggil rerainan suci sane sampun lumrah kemargiang ring jagat Bali,yadiastun sampun lumrah,nanging asapunika kantun kramane nenten jangkep resep ring suksmanipun. Manut Lontar Purana Bali Dwipa kasurat  Punang aci Galungan ika ngawit, Bu, Ka, Dungulan sasih kacatur, tanggal 15, isaka 804. Bangun indria Buwana ikang Bali rajya” artos ipun  Upacararahina Galungan  punika kapertama kelaksanayang ring jagat Bali nuju rahina Buda  Kliwon, (Wuku) Dungulan sasih kapat pinanggal 15, icaka warsa 804  .kewentenan jagat Bali duk punika waluya kadi Indra Loka. Warsa 1103 Çaka rahina Galungan nenten kemargiang duk Raja Sri Eka Jaya  madeg nata ngantos sepemadeg Raja Sri Dhanadi, Galungan taler nenten kemargiang, daweg punika jagat Bali kebrebehan raja cendek yusa, bencanane nenten pegat-pegat.Daweg Raja Sri Jaya Kasunu madeg nata, Galungan mewali kelaksanayang ngawit warsa 1126 Çaka. Dadosne  23  warsa Galungan nenten kemargiang ring jagat Bali.Kocap Galungan mewali kemargiang sangkaning  Raja Sri Aji Jaya Kasunu naenin ngemargiang yoga semadhi ring pura Dalem Puri Besakih raris polih pawisik saking Ida Bhatari Durga. Ring pawisik punika, Bhatari Durga ngarsaang ring Raja Sri Jaya Kasunu mangda ngemargiang upacara rahina Galungan satunggil Buda Kliwon Dungulan sekadi dresta sane naenin kemargiang,taler kramane mangda nanceb penjor ring lebuhnyane suang-suang..
Kesayewyaktyannyane manut Lontar Sundarigama rahinan Galungan sampun kekawitin duk Tumpek Wariga sane lumrah kebaos Tumpek Uduh/bubuh dwaning ngawit rahina Saniscara Klion Wuku Wariga punika, kramane (petani/duke nguni iraga medasar agama agraris) sampun “nguduh” sarwa tumuwuh sane keanggen uparangga ring rahina galungan punika. Minekadi ikelapa mangda nged(lebat) mawoh,mawinan wenten sapan ipun rikala ngemargiang tumpek bubuh ring sarwa tumuwuh /woh-wohan sekadi sapa asapuniki “kaki-kaki bin slae dina Galungan,idadong kija, idadong jumah,nak nguda,nak sakit,sakit apa,nged-nged-nged” pangaksaman ipun mangda sarwa tumuwuhe presida mawoh nged jagi keanggen nyanggra rahina Galungan.
Wus punika kelanturang antuk rahinan Sugimanik Jawi/Jaba, pemargin ipun wantah mereresik ring pura-pura utawi bhuana agung ,taler kemargiang prayascita mangda suci sajeroning ngemargiang rahina Galungan.
Kelanturang ring rahinan Sukra Klion Sungsang kebaos Sugimanik Bali/Jero,suksman ipun wantah nyuciang angga sarira/Bhuana Alit mesuci laksana sajeroning nyanggra Galungan mangda nenten kebabar/kegoda olih Sang Kala Tiga, minekadi Bhuta Dunggulan,Bhuta Galungan lan Bhuta Amangkurat. Mawinan patut iraga mepresista nyuciang angga sarira,mangda sida ngawerdiang kawijayan Dharma.
Ngawit nyanggra wuku Dunggulan/Galungan pamekas ngawit saking rahina Redite Paing Dunggulan iraga sampun kegoda olih sang Kala Tiga, nanging iraga mangda presida ’nyekeb’ sane kebaos sadripu ring angga sarirane,rahina puniki kewastanin Panyekeban kelaksanayang sekalane nyekep pisang kadi cecimpedane “apa mekaad mebaju gadang  mulih mebaju kuning” suksmanipun wantah iraga mangda prasida ngicalang sesana kaon (gadang) magentos antuk sesana sane becik(kuning).
Risampune penyekeban kelanturang ring rahina Soma Pon Dunggulan, yasa kertin iraga mangda presida ‘Nyajah’ solah Sadripune sane wenten ring angga ,pamekas ipun mangda wijaya Dhramane ring jagate. Sekalane rahina puniki wantah ngawit mekarya jaja/sanganan utamanipun jaja gina lan jaja uli putih lan barak,satuh miwah sane siosan. Kekalih sanganan/jaja puniki  medue tetuwek,minekadi jaja gina tetuwek ipun, iraga dados manusa ring jagate napi sujatine Geginan iraga pinaka swadarma ring nabdabin kahuripan puniki,telebin sane patut kemargiang geginane sampunang sumenia ring angga. Jaja uli putih lan barak suksman ipun wantah kama petak rupan ibapa, kama bang/uli barakpinaka rupan imeme, wantah ULI drika iraga mbas, wenten maurip iriki ring jagate.
Anggara Wage Dunggulan kewastanin “Penampahan” medasar antuk kruna ‘nampa’ utawi nampi  kawijayan Dharma. Yening rerehang perti-wimban ipun nenten wenten sios wantah ‘nampah’ utawi mademang sekancan rupaning sadripu  ring angga sarira, mangda iraga presida melaksana manut tuntunan Sang Hyang Dharma, wau raris iraga presida pacang nampa/ nampi kahuripan sane mauttama. Ring rahina puniki kemargiang parikrama nampah bawi (durga puja), sane jagi keanggen ebatan/upakara nyomya Sang Kala Tiga ,taler keanggen aturan nyanggra rahina Galungan. Sios ring punika, rahinane puniki,  patuta iraga nanceb penjor sane medue tatujon nyanggra Galungan antuk rasa bungah dwaning sampun presida ngasorang manah sadripu mawinan wenten rasa gargita ring kayun. Nanceb penjor taler pinaka piranti niyasa ngelinggihang Ida Betara Lingsir Gunung Agung,dwaning penjor pinaka simbul gunung sedaging ipun,mawinan daging penjor punika wenten palawija, pala gantung,pala bungkah taler kejangkepin antuk simbul Catur Weda minekadi wenten Lamak(Rg Weda),Sampyan(Sama Weda), Bakang-bakang (Atarwa Weda),Tamyang (Yajur Weda), irika ring sanggah penjor patut ngadegang linggih Ida Betara ring luhur,mawinan rikala nanceb penjor ring sor penjor mangda kedagingin Kwangen medaging jinah bolong maka niyasa pedagingan,mangda nenten ring penjore melinggih Sang Buta Kala,yening kepatutane rikala ngadegang, medaging daksina ring sanggah penjore,sesampun ngadegang sadina-dina keaturin sanistane canang.
Ngelantur pinaka tungtungin yadnya ring Buda Klion Dunggulan, sane kewastanin Rahina Galungan niyasan ipun mepekeling Kawijayan Dharma mesatru ring Adharma, sepatutnyane iraga masuka rena ngemargiang yadnya minekadi,rikala semeng jam 06.00 sampun metaki-taki ngewentenang pamuspan ring Merajan Kemulan(Rong Tiga) sareng kulawarga ngaturin Ida Hyang Pramesti Guru yan sida antuk bakti,canang meraka, canang sari,lengawangi burat-wangi,penek pasucian, soda-an/punjungan,banten guru utawi saka sidan, gumantin ipun ngarcana Ida Betara mangda iraga dirgehayu, dirgayusa, ngemargiang kahuripan. Wus punika ngelanturang pamuspan ring Dadia utawi Paibon,Panti,Sanggah Gede gumanti matur suksma ring leluhur,Betara Kawitan. Wau raris ring Kahyangan Tiga minekadi ring Betara Dalem lan Prajapati,Tegal Penangsaran(Sanghyang Jogormanik), Tulak Tanggul (Sanghyang Suratma), Margi Tiga (Sanghyang Sapuh Jagat), Margi Catur(Sanghyang Catur Bhuana) dwaning Ida sane kuwasa ngamel urip manusane,wau raris sane ngicen amerta minekadi Manik Harum,Puseh taler sane mepaica kaweruhan ring Bale Agung lan linggih Tri Purusa Dewi wau raris ngelanturang ke pura siosan, minekadi Pucaksari, Manik Gni,Tegal Suci,Pekandelan,Pangkung Cinang, Gua Gala-Gala,Dalem Suci (Krama Desa Adat Tegenan) ,miwah sane siosan, manut tetujon suang-suang. Prade kramane kacuntakan,puput ngaturang bakti ring Merajan Kemulan kemanten. Dwaning rahina puniki pinaka kawijayan Dharma maka cihnan ipun ,iraga sareng sami mangda presida nincap parilaksanane,sane dumunan akehan kawedar Sadripune sane mangkin mangda presida kemargiang Tri Kaya Parisuda sajeroning nitenin kahuripane.
Benjangne rahina Wraspati Umanis Dunggulan ketah kebaos Manis Galungan iraga patut mesima krama ring kulewarga miwah krama siosan,suksman ipun ngelungsur pengampura indik parilaksana sane sampun lintang, gumanti pacang ngelanturang urip antuk nincapang rasa gilik seguluk pasemetonan, medasar paras paros sarpanaya salunglung sebayantaka ngupadi kasukertan ring pakraman.
Ring rahina Saniscara Pon Dunggulan kewastanin Rahina Pemaridan Guru ,pemargine ngelungsur surudan bakti dwaning sampun presida ngasorang Sadripune.
Redite Wage Kuningan kewastanin Ulihan wantah ngewaliang malih pidabdab kewijayan inucap mangda ajeg ring sajeroning kahuripan.
Soma Klion Kuningan kewastanin Pemacekan Agung ,pinaka rahina nancebang lan ngukuhang malih pikayunan sane agung, nginggilang pemargi dharma mangda sida rahayu ring kahuripan.
Saniscara Klion wuku Kuningan ,pinaka rahina Kuningan maka niyasa Betara leluhur tedun micayang waranugraha ngantos galah tajeg surya, ring pertisen- tanan Idane,mawinan ngemargiang upakara kekawitin ndag surya jam 06.00 Wita ,ngantos puput  sadurung tajeg surya ,mangda sampun puput,pula palining pebaktian.
Rahina Redite Umanis wara Langkir kebaos Umanis Kuningan,patut iraga nitenin angga,nyelisik bulu utawi mulatsarira,mekinkin melaksana becik medasar kawijayan Dharma.
Pinaka penyineb dudonan rahina Galungan kapuputang ring rahina Buda Klion Pahang, sane ketah kebaos Buda Klion Pegat Wakan ,pinaka pamuput pe-margin uncal balung, sane ngawit saking rerainan Galungan. Ring rahina puniki galah nyineb melarapan ngabut penjor Galungan ,nenten lintang saking galah sanja.
Antuk pidabdab ngabut penjor ,lebar dumun daksinane aturin Ida ngeluur,abut penjore malih tanceb-tancebang pang tiga maka niyasa iraga sampun presida kukuh saking gegodan Sang Kala Tiga. Wawu raris ebahang kaler utawi kangin(kedulu) manut genah suang-suang,luun ipun ketunjel ring tengahing lebuh suksmanipun ngewaliang ring Durga Bucari maka dewaning sarwa Buta,raris aon ipun kesiratin tirta pamralina sane katunas ring Kemulan,Taksu utawi Jero Gede Penunggun Karang,raris ambil akidik genahang ring bungkak gading pendem ring natar,sisane kesambehang ring natar paumahan ngantos ke teba. Indik song genah nanceb penjore aturang nasi kepelan 3 pinaka olih-olihan Pertiwi. Inggih asapunika presida katur,mogi wenten pikenohnyane (kapipil olih Mk.Manik Puspa Yoga)