Rabu, 17 April 2024

IKI TUTUR BARONG SWARI

Sanghyang Tunggal

 
Bhetara Guru

Om Swastyastu,awignamastu namo siddham,aum ano Badrah kratawo yantu wiswatah.

Niki wantah tutur lawas nyaritayang indik patemon Ida Sang Hyang Guru kelawan Dewi Uma. Akudang suwe kaden Ida sang kalih manemu smara mewastu raris ngembasang putra minekadi Dewa Kumara.gargita pisan kayun Ida Betara Guru,nanging masiosan ring rabine Ida Dewi Uma  sungsut pisan pikayunan Idane,dwaning putran Idane,Dewa Kumara rahina wengi setata sareng ajin Idane,Ida Betara Guru. Dewa Kumara nenten pisan naenin sareng biyange Ida Dewi Uma,wantah rikala nyusu kemanten sareng biyange,selanturne pastika mewali ke linggih ajin Idane,Ida Bhetara Guru.

Dwaning asapunika kewentenan okane serahin-rahina,bendu raris Ida Bhetari Uma,ngantos okane Ida Dewa Kumara kepungsang pangsing, rambut dane Dewi Uma ngantos megambahan,mawinan tambis tambis Ida Dewa Kumara kabyahparan,nanging Ida Bhetara Kumara degeng ring ibun danene.

Kala punika rauh raris Betara Guru,panggihina Sang Dewi kadi kerasukan Bhuta kala,nenten manut kadi sesana para Dewata, bendu raris Sang Hyang Guru saha ngandika bangras,kadi ujar Sang Bhuta Kala, “ih kita Dewi Uma,yan samangkana ambeknia,tan bina ulahing ambek raksasi, serem aeng rupania.mapan samangkana, tan manut ring tingkahing Kadewatan. mamuit kita maring swarga loka wit iki”. Asapunika sabdan Ida Betara Guru.

Mamuit Ida  Dewi Uma maring Kadewatan ngungsi maya pada,nuju genah pingit ring tengahingh wana,wenten taru bingin ageng ngerimbun, ring bongkol tarune ageng punika ida mesayuban,nangis sigsigan sedih kingking,ngantos toyan susun idane meteltel ring pertiwi,nanging toyan susune punika nyatirupa dados pisang gedang saba,sane dados mertan rare.Kaceritaang ring siwa loka Ida Betara Guru,ngemban okane nangis nangis kirangan susu,wawu raris Ida Bhetara Guru eling ring rabine  Dewi Uma, eling ring pastun idane majeng ring sang Betari,irika Ida Bhetara raris tedun ke Mayapada nyati rupa dados Rudramurti.

Rudramurti

Sesampun Ida rauh ring mayapada, raris kecunduk ring rabine Ida Betari Uma, sane sampun megentos parab dados Dewi Rohini, Ida sedek ketangkilin oleh wadwa pangutpatin idane. Irika ida sang kalih dewa sane sampun kesusupin detya kedurgaan(serem,galak,bengis) raris nemu smara ngantos lesu mengengosan,pada gargita. Dwaning dane meraga kedurgan, kaman idane ngewetuang rug gering ring jagate. Yening rikala majeng kangin ida metemu kama,panjak sane kangin keni gering ngutah Utah, punika taler yening majeng kelod panjake sane kelod ketiben baya,yening majeng kauh panjak sane bedauh keni sasab missing,punika taler yening ida majeng kaler,panjak sane kaler keni pinyungkan nyakitang weteng keras lan sakit kuning.


Dewi Rohini

Dwaning asapunika kewentenane ,sami panjak panjak idane,jejeh,takut  dwaning ngerahina wenten panjak sane padem mekadi grubug  ,jejeh sami panjake ngantos kewentenane degdeg.Irika raris Ida Betara Tiga (Dewa Brahma, Wisnu, dan Iswara), sedih ngantenang panjake ngerahina wenten sane padem ,irika ida raris ngerereh pemargi nampenin indike punika. Nakti raris ngereka barong sane kewastanin Barong Swari jagi keanggen metu eling Ida Bhetara Guru lan Dewi Uma mangda jangkep malih sekadi dumun.

Irika raris Betara Brahma  dados Topeng Bang/Jauk, Betara Wisnu dados PENGIGEL TELEK, lan Sang Hyang Iswara  dados BARONG, asapunika asal usul indik Barong Swari. Para Dewata sami pada mesolah ring perempatan desa, lan pertigaan, Sanghyang tiga Dewa punika sami pada mesolah mangda jagate degdeg landuh.Ngantenang indike punika sang Bhuta kala kabeh ajerih,sami pada mengkeb ring genahe singid,nika mawinan genah mengkeb sarwa bebutane dados tenget.

Ngantenang Betara Brahma dados topeng bang/jauk, Sang Hyang Wisnu nados telek (penari telek) lan Betara Iswara dados Barong Swari. Ida sami mesolah ngulangunin pisan,irika raris Ida Bhetara Guru sane dados Rudramurti eling ring angga saha seneng  mesolah sareng Sanghyang Brahma,irika megejeran rasa sedaging jagate,ketug linuh, ombak agung pada megencongan,ipanjak sami kebyahparan sangkaning punika.

Sang Hyang Brahma uning ring kewentenane punika ngawinang panjake sami sinengkaonang sangkaning Bhetara Guru sareng Dewi Uma during jangkep smaran Ida matemu rasa, Dewata-Dewati punika pekantenane serem aeng pisan  kadi raksasa.Ida Bhetara Brahma mepekayunan mangda swabawan Ida Betara Guru lan Dewi Uma  mewali kadi jati mula.

Irika raris Sang Hyang Brahma ngambil kulit banteng,raris keukir mekarya wayang raris keripta manusa luih pinaka pekardin  Sang Hyang Brahma, sane meparab KI DALANG KAKUNG. Dane sane kenikain nyolahang wayang.

Ki Dalang Kakung raris nyolahang wayang ring pertigaan ngangge damar masunaran kelap kelip sane keripta olih Hyang Brahma sareng Hyang Agni, Hyang Wisnu dados tukang igelne,lelampaane kepaica olih Hyang Iswara teler kenikain olih Sang Hyang Samirana.

Lengut pisan igelan wayange,lemuh manis dipunapine galak agem ageman  Sang Dalang rikala nyolahang wayange.

Sesampun kemargiang sepulapali sesolahan wayang punika ,kenak raris betara – betari sang kalih punika,nodya ki dalang nyolahang wayang ,kenak Ida sareng kalih tan wenten malih kebrahmantyan Ida,kenak mewali carman Ida,luih mecaya,abra murub rupani Ida Bhetara Guru lan bhetari Uma mewali kadi sujati mula,punika sami sangkaning kewikanan  Ki Dalang Kakung nyolahang wayang sane sampun kepaica taksu. Bhetara Siwa  kuasa mepaica panugrahan ring sira Mangku Dalang. Da ngaran dadi ngamel, di meartos luwih. Ki Mangku Dalang wenang nguncarang pujaweda, kalugra meprucut ,kalugra ngeruwat/ngelukat jatma manusa sane maduwe wetu ala.Wenang ngangge sangku tembaga,ngangge semayut antuk benang tukelan  , nangge sesinggel (gelang)jinah bolong  200 /satakan , sami pinaka panugrahan  Guru /nabe muang waranugrahan Sang Hyang Brahma lan Dewata kabeh.

Sabda Betara Guru : “Uduh, Nanak Hyang Brahma,angayubagya manira  Dewata kabeh,nodya kaluwihan Nanak Hyang Brahma, mapan ira sida maripurnayang para Dewata,mewetu punah kang kroda malaning ulun ,maka serana  Ki Dalang Kakung, yeki presama dewata kabeh minta ruwatan maring nanak Hyang Brahma, mangda sida mewali ke sunya loka.

Sembah Sang Hyang Brahma :”Singgih Paduka Betara,hulun maminta lugra maring sira Bhetara,tan sida hulun ngeruwat Paduka Betara Guru, Hyang Tunggal kuasa ngeruat rikanang Bhetara.Irika raris Sang Hyang Tunggal menunggal lumaris ngeruwat Hyang Guru. Sang Hyang Tunggal manunggal maring Hyang Guru amari aran SANG HYANG GURU TUNGGAL.

Mewecana Ida Sang Hyang Guru Tunggal : “Uduh  sira Hyang Siwa Guru, lumaris ira nangun yoga semadi,ngitering jagat ,  ngiteri Gunung Semeru,asue awulan sapta heri”. Selantur ipun Betara Guru ngemargiang  titah Betara Hyang Guru Tunggal  ngiterin jagat lan gunung Semeru.raris ngambara Betara Guru ke wetan,nanging Sang Hyang Guru Tunggal sampun mijil dumunan ring purwa ,gumanti nguji bhetara Guru

Sane mangkin Bhatara Guru manggihin taru bingin ageng ring tengahing margi,nenten presida impasin,raris taru bingin punika kesembah olih Bhatara Guru Siwa,raris ical taru bingin punika.

Selanturi pun Bhatara Guru lunga ke kidul,irika ida manggihin kidang, memanying manyingan sareng Ida Bhatara Guru,raris kijang punika kesembah antuk Ida Bhatara Guru,raris ical kidang punika.

Ritatkala Ida wenten ring kulon,irika ida manggihin rambut samben akeh pisan,Ida raris menyembah,rambut punika raris ical ring pekantenan Ida Betara Guru Siwa.

Sesampun Ida Betara Guru wenten ring lor,Ida manggihin batu ageng  ,batu punika raris Ida sembah, batu punika ical ring pekantenan Ida Bhetara Guru.

Sane mangkin Ida Betara Guru sampun puput ngiterin Gunung Semeru masue abulan sapta heri,raris rauh Sang Hyang Guru Tunggal,  raris Betara Guru ngaturang sembah puja pangastuti, saha sabda : “uduh pasang tabe Pukulun bhetara , sampun siddha kacunduk titah Bhetara maring bhuana,kweh sira kacunduk,hana taru wuringin,kidang, rambut empeg lan samben,hana juga watuagung.sami hulun  sembah akna”.

Raris kecawis olih Ida Sang Hyang Guru Tunggal  “Wuduh ira Nanak Betara Guru. Apa hana panggih maring amuteri bhuana semeru giri,patut kasembah dening jatma manusa maring mercapada yayata patuh  pada manyembah   Sang Hyang Siwa Guru.

Yan hana wong pada nangun pura,wenang ngadegang: Sanggar Agung, wenang juga ngadegakna  Stana Rambut Sedana,juga angadegaken linggih Manjangan Seluwang,naler hana taru weringin dedampingania. Juga stana raja (pejabat pemerintah), yogya wenang hana taru weringin pinaka dedampingan,niasa pengayom jagat. Hana juga pewarah ingulun, yan hana manusa nanem taru weringin tan upacara yadnya kadi tingkahing rare manumitis ke mercapada,nora ulahnia,mangguh lara,cenduk tuuh palania. Duh, Ah, Um, Nanak Betara Siwa Guru,dewa sampun keruwat,mangkana  nanak wenang mantuk ke Siwaloka juga strinta Dewi Uma.”asapunika sabdan Ida Sanghyang Guru Tunggal maring Bhetara Siwa Guru lan Dewi uma.

Raris Dewa  Dewi punika satinut maring titah Ida Sang Hyang Guru Tunggal. Ida Betari Uma mantuk ke Sorgaloka.Selantur ipun Ida Betara Hyang Tunggal mantuk ke Stana Gaib (ring tan hana), Punika taler Sang Hyang Brahma ngungsi ke pepunyan punyanan.Asapunika kaceritayang rihin,sane mangkin mewali ring Ki Dalang Kakung.

Kaceritayang Ki Dalang Kakung kantun wenten ring mercapada, amertisentana Ki Dalang Kedaton ,nurunang Ki Dalang Buricek hana ring panggungan keemban kaselubung dening Bhetara Bayu,mijil sira Ki Dalang Samirana , naler wenten kebaos Dalang Banyol,Dalang Kakung Tunggal.

Yening maosang Dalang Kakung,wit ipun saking kruna Da lan Lang, Da artos ipun luwih/ke langkung/langkungan,Lang: galang/terang ,Dalang punika sang sane wikan mepaica penerang sajeroning ngemargiang swadarma swadikara kahuripan(memberi pencerahan). Kakung mawit saking kruna Ka lan Kung. Ka:kamimitan/kawitan(asal mula).Kung suksmanipun smara/kasmaran utawi ngulangunin/klangen/Wulangun/ Sakarsa (takjub).

Satunggilin jatma manusa pastika matetujon labda karya,sadya rahayu sajeroning ngulati kahuripan,niki pastika mangda kedasarin antuk saradha mangda presida metaksu. Sekadi kebaos kakung pinaka pengawit kasmaran mawinan napi ja karyanin dasarne mangda iraga kasmaran utawi demen/tertarik mangda iraga presida metaksu,yen sampun metaksu pastika akeh sane muatang pastika sampun pacing presida murah pangan,sandang lan papan pinaka dasar iraga maurip.

Ring jagat Bali duk zaman Wilwatikta(Majapahit),sampun wenten kebaos  gunasta kosala (kreativitas ketrampilan), yen sampun ngamel puniki mejanten sampun dangan pacang nandakin pakibeh jagat pamekas ngaruruh pangupa jiwa melarapan geginan dados :Undagi (tukang bangunan/arsitektur), tukang  payas agung, sangging prabangkara (seniman ukir/lukis), juru igel (seniman tari), Tapini/Serati (tukang benten/Pengayah tukang banten)taaler wenten Dalang Kedaton.Geginan punika sami mangda kedasarin antuk taksu,taksu sang sane ngagemin geginan punika.

Ainggih akadi punika presida katur,mogi ripta aksara sane kaketus ring lontar Barong Swari puniki, wenten pikenohnyane gumanti iraga sareng sami mangda kedasarin antuk seneng/arsa ngemargiang swagina mangda presida metaksu,manah lega dadi ayu,ayu mangguh amertha.(manix)