Om
Swastyastu,awignamastu namo siddham,aum ano Badrah kratawo yantu wiswatah.
Niki wantah
tutur lawas nyaritayang indik patemon Ida Sang Hyang Guru kelawan Dewi Uma. Akudang
suwe kaden Ida sang kalih manemu smara mewastu raris ngembasang putra minekadi
Dewa Kumara.gargita pisan kayun Ida Betara Guru,nanging masiosan ring rabine
Ida Dewi Uma sungsut pisan pikayunan
Idane,dwaning putran Idane,Dewa Kumara rahina wengi setata sareng ajin
Idane,Ida Betara Guru. Dewa Kumara nenten pisan naenin sareng biyange Ida Dewi
Uma,wantah rikala nyusu kemanten sareng biyange,selanturne pastika mewali ke
linggih ajin Idane,Ida Bhetara Guru.
Dwaning
asapunika kewentenan okane serahin-rahina,bendu raris Ida Bhetari Uma,ngantos
okane Ida Dewa Kumara kepungsang pangsing, rambut dane Dewi Uma ngantos
megambahan,mawinan tambis tambis Ida Dewa Kumara kabyahparan,nanging Ida
Bhetara Kumara degeng ring ibun danene.
Kala punika
rauh raris Betara Guru,panggihina Sang Dewi kadi kerasukan Bhuta kala,nenten
manut kadi sesana para Dewata, bendu raris Sang Hyang Guru saha ngandika
bangras,kadi ujar Sang Bhuta Kala, “ih kita Dewi Uma,yan samangkana ambeknia,tan
bina ulahing ambek raksasi, serem aeng rupania.mapan samangkana, tan manut ring
tingkahing Kadewatan. mamuit kita maring swarga loka wit iki”. Asapunika sabdan
Ida Betara Guru.
Mamuit
Ida Dewi Uma maring Kadewatan ngungsi
maya pada,nuju genah pingit ring tengahingh wana,wenten taru bingin ageng
ngerimbun, ring bongkol tarune ageng punika ida mesayuban,nangis sigsigan sedih
kingking,ngantos toyan susun idane meteltel ring pertiwi,nanging toyan susune
punika nyatirupa dados pisang gedang saba,sane dados mertan rare.Kaceritaang
ring siwa loka Ida Betara Guru,ngemban okane nangis nangis kirangan susu,wawu
raris Ida Bhetara Guru eling ring rabine
Dewi Uma, eling ring pastun idane majeng ring sang Betari,irika Ida
Bhetara raris tedun ke Mayapada nyati rupa dados Rudramurti.
Sesampun Ida
rauh ring mayapada, raris kecunduk ring rabine Ida Betari Uma, sane sampun
megentos parab dados Dewi Rohini, Ida sedek ketangkilin oleh wadwa pangutpatin
idane. Irika ida sang kalih dewa sane sampun kesusupin detya
kedurgaan(serem,galak,bengis) raris nemu smara ngantos lesu mengengosan,pada
gargita. Dwaning dane meraga kedurgan, kaman idane ngewetuang rug gering ring
jagate. Yening rikala majeng kangin ida metemu kama,panjak sane kangin keni
gering ngutah Utah, punika taler yening majeng kelod panjake sane kelod ketiben
baya,yening majeng kauh panjak sane bedauh keni sasab missing,punika taler
yening ida majeng kaler,panjak sane kaler keni pinyungkan nyakitang weteng
keras lan sakit kuning.
Dwaning
asapunika kewentenane ,sami panjak panjak idane,jejeh,takut dwaning ngerahina wenten panjak sane padem
mekadi grubug ,jejeh sami panjake
ngantos kewentenane degdeg.Irika raris Ida Betara Tiga (Dewa Brahma, Wisnu, dan
Iswara), sedih ngantenang panjake ngerahina wenten sane padem ,irika ida raris
ngerereh pemargi nampenin indike punika. Nakti raris ngereka barong sane
kewastanin Barong Swari jagi keanggen metu eling Ida Bhetara Guru lan Dewi Uma
mangda jangkep malih sekadi dumun.
Irika raris
Betara Brahma dados Topeng Bang/Jauk,
Betara Wisnu dados PENGIGEL TELEK, lan Sang Hyang Iswara dados BARONG, asapunika asal usul indik
Barong Swari. Para Dewata sami pada mesolah ring perempatan desa, lan
pertigaan, Sanghyang tiga Dewa punika sami pada mesolah mangda jagate degdeg
landuh.Ngantenang indike punika sang Bhuta kala kabeh ajerih,sami pada mengkeb
ring genahe singid,nika mawinan genah mengkeb sarwa bebutane dados tenget.
Ngantenang
Betara Brahma dados topeng bang/jauk, Sang Hyang Wisnu nados telek (penari
telek) lan Betara Iswara dados Barong Swari. Ida sami mesolah
ngulangunin pisan,irika raris Ida Bhetara Guru sane dados Rudramurti eling ring
angga saha seneng mesolah sareng
Sanghyang Brahma,irika megejeran rasa sedaging jagate,ketug linuh, ombak agung
pada megencongan,ipanjak sami kebyahparan sangkaning punika.
Sang Hyang
Brahma uning ring kewentenane punika ngawinang panjake sami sinengkaonang
sangkaning Bhetara Guru sareng Dewi Uma during jangkep smaran Ida matemu rasa,
Dewata-Dewati punika pekantenane serem aeng pisan kadi raksasa.Ida Bhetara Brahma mepekayunan
mangda swabawan Ida Betara Guru lan Dewi Uma mewali kadi jati mula.
Irika raris Sang
Hyang Brahma ngambil kulit banteng,raris keukir mekarya wayang raris keripta
manusa luih pinaka pekardin Sang Hyang
Brahma, sane meparab KI DALANG KAKUNG. Dane sane kenikain nyolahang
wayang.
Ki Dalang
Kakung raris nyolahang wayang ring pertigaan ngangge damar masunaran kelap
kelip sane keripta olih Hyang Brahma sareng Hyang Agni, Hyang Wisnu dados
tukang igelne,lelampaane kepaica olih Hyang Iswara teler kenikain olih Sang
Hyang Samirana.
Lengut pisan
igelan wayange,lemuh manis dipunapine galak agem ageman Sang Dalang rikala nyolahang wayange.
Sesampun
kemargiang sepulapali sesolahan wayang punika ,kenak raris betara – betari sang
kalih punika,nodya ki dalang nyolahang wayang ,kenak Ida sareng kalih tan
wenten malih kebrahmantyan Ida,kenak mewali carman Ida,luih mecaya,abra murub
rupani Ida Bhetara Guru lan bhetari Uma mewali kadi sujati mula,punika sami
sangkaning kewikanan Ki Dalang Kakung
nyolahang wayang sane sampun kepaica taksu. Bhetara Siwa kuasa mepaica panugrahan ring sira Mangku
Dalang. Da ngaran dadi ngamel, di meartos luwih. Ki
Mangku Dalang wenang nguncarang pujaweda, kalugra meprucut ,kalugra ngeruwat/ngelukat
jatma manusa sane maduwe wetu ala.Wenang ngangge sangku tembaga,ngangge semayut
antuk benang tukelan , nangge sesinggel
(gelang)jinah bolong 200 /satakan , sami
pinaka panugrahan Guru /nabe muang waranugrahan
Sang Hyang Brahma lan Dewata kabeh.
Sabda Betara
Guru : “Uduh, Nanak Hyang Brahma,angayubagya manira Dewata kabeh,nodya kaluwihan Nanak Hyang
Brahma, mapan ira sida maripurnayang para Dewata,mewetu punah kang kroda
malaning ulun ,maka serana Ki Dalang
Kakung, yeki presama dewata kabeh minta ruwatan maring nanak Hyang Brahma, mangda
sida mewali ke sunya loka.
Sembah Sang
Hyang Brahma :”Singgih Paduka Betara,hulun maminta lugra maring sira Bhetara,tan
sida hulun ngeruwat Paduka Betara Guru, Hyang Tunggal kuasa ngeruat rikanang
Bhetara.Irika raris Sang Hyang Tunggal menunggal lumaris ngeruwat Hyang Guru.
Sang Hyang Tunggal manunggal maring Hyang Guru amari aran SANG HYANG GURU
TUNGGAL.
Mewecana Ida Sang
Hyang Guru Tunggal : “Uduh sira Hyang
Siwa Guru, lumaris ira nangun yoga semadi,ngitering jagat , ngiteri Gunung Semeru,asue awulan sapta heri”.
Selantur ipun Betara Guru ngemargiang titah Betara Hyang Guru Tunggal ngiterin jagat lan gunung Semeru.raris
ngambara Betara Guru ke wetan,nanging Sang Hyang Guru Tunggal sampun mijil
dumunan ring purwa ,gumanti nguji bhetara Guru
Sane mangkin Bhatara
Guru manggihin taru bingin ageng ring tengahing margi,nenten presida impasin,raris
taru bingin punika kesembah olih Bhatara Guru Siwa,raris ical taru bingin punika.
Selanturi pun Bhatara
Guru lunga ke kidul,irika ida manggihin kidang, memanying manyingan sareng Ida
Bhatara Guru,raris kijang punika kesembah antuk Ida Bhatara Guru,raris ical
kidang punika.
Ritatkala Ida
wenten ring kulon,irika ida manggihin rambut samben akeh pisan,Ida raris menyembah,rambut
punika raris ical ring pekantenan Ida Betara Guru Siwa.
Sesampun Ida Betara
Guru wenten ring lor,Ida manggihin batu ageng
,batu punika raris Ida sembah, batu punika ical ring pekantenan Ida
Bhetara Guru.
Sane mangkin
Ida Betara Guru sampun puput ngiterin Gunung Semeru masue abulan sapta heri,raris
rauh Sang Hyang Guru Tunggal, raris Betara
Guru ngaturang sembah puja pangastuti, saha sabda : “uduh pasang tabe Pukulun
bhetara , sampun siddha kacunduk titah Bhetara maring bhuana,kweh sira kacunduk,hana
taru wuringin,kidang, rambut empeg lan samben,hana juga watuagung.sami hulun sembah akna”.
Raris kecawis
olih Ida Sang Hyang Guru Tunggal “Wuduh
ira Nanak Betara Guru. Apa hana panggih maring amuteri bhuana semeru giri,patut
kasembah dening jatma manusa maring mercapada yayata patuh pada manyembah
Sang Hyang Siwa Guru.
Yan hana wong
pada nangun pura,wenang ngadegang: Sanggar Agung, wenang juga ngadegakna
Stana Rambut Sedana,juga
angadegaken linggih Manjangan Seluwang,naler hana taru weringin
dedampingania. Juga stana raja (pejabat pemerintah), yogya wenang hana taru weringin
pinaka dedampingan,niasa pengayom jagat. Hana juga pewarah ingulun, yan hana
manusa nanem taru weringin tan upacara yadnya kadi tingkahing rare manumitis ke
mercapada,nora ulahnia,mangguh lara,cenduk tuuh palania. Duh, Ah, Um, Nanak
Betara Siwa Guru,dewa sampun keruwat,mangkana nanak wenang mantuk ke Siwaloka juga strinta
Dewi Uma.”asapunika sabdan Ida Sanghyang Guru Tunggal maring Bhetara Siwa Guru
lan Dewi uma.
Raris Dewa Dewi punika satinut maring titah Ida Sang
Hyang Guru Tunggal. Ida Betari Uma mantuk ke Sorgaloka.Selantur ipun Ida Betara
Hyang Tunggal mantuk ke Stana Gaib (ring tan hana), Punika taler Sang Hyang
Brahma ngungsi ke pepunyan punyanan.Asapunika kaceritayang rihin,sane mangkin
mewali ring Ki Dalang Kakung.
Kaceritayang
Ki Dalang Kakung kantun wenten ring mercapada, amertisentana Ki Dalang Kedaton
,nurunang Ki Dalang Buricek hana ring panggungan keemban kaselubung dening
Bhetara Bayu,mijil sira Ki Dalang Samirana , naler wenten kebaos Dalang Banyol,Dalang
Kakung Tunggal.
Yening maosang
Dalang Kakung,wit ipun saking kruna Da lan Lang, Da artos ipun luwih/ke
langkung/langkungan,Lang: galang/terang ,Dalang punika sang sane wikan
mepaica penerang sajeroning ngemargiang swadarma swadikara kahuripan(memberi
pencerahan). Kakung mawit saking kruna Ka lan Kung. Ka:kamimitan/kawitan(asal
mula).Kung suksmanipun smara/kasmaran utawi ngulangunin/klangen/Wulangun/
Sakarsa (takjub).
Satunggilin
jatma manusa pastika matetujon labda karya,sadya rahayu sajeroning ngulati
kahuripan,niki pastika mangda kedasarin antuk saradha mangda presida metaksu.
Sekadi kebaos kakung pinaka pengawit kasmaran mawinan napi ja karyanin
dasarne mangda iraga kasmaran utawi demen/tertarik mangda iraga presida
metaksu,yen sampun metaksu pastika akeh sane muatang pastika sampun pacing presida
murah pangan,sandang lan papan pinaka dasar iraga maurip.
Ring jagat
Bali duk zaman Wilwatikta(Majapahit),sampun wenten kebaos gunasta kosala (kreativitas
ketrampilan), yen sampun ngamel puniki mejanten sampun dangan pacang nandakin
pakibeh jagat pamekas ngaruruh pangupa jiwa melarapan geginan dados :Undagi (tukang
bangunan/arsitektur), tukang payas
agung, sangging prabangkara (seniman ukir/lukis), juru igel (seniman tari), Tapini/Serati
(tukang benten/Pengayah tukang banten)taaler wenten Dalang Kedaton.Geginan
punika sami mangda kedasarin antuk taksu,taksu sang sane ngagemin geginan
punika.
Ainggih akadi punika presida katur,mogi ripta aksara sane kaketus ring lontar Barong Swari puniki, wenten pikenohnyane gumanti iraga sareng sami mangda kedasarin antuk seneng/arsa ngemargiang swagina mangda presida metaksu,manah lega dadi ayu,ayu mangguh amertha.(manix)