Desa
Adat Tegenan sane megenah ring wawengkon wewidangan Pura Agung Besakih,wantah sinalih
tunggil Desa Adat pinaka Desa Pregunung gumanti desa sane dados pekandel ring
sepemargin yadnya ring Pura Agung Besakih,antuk punika sajeroning ngemargiang
upacara pitra yadnya nenten kelugra ngeseng utawi nunjel layon mangda nenten
nyemerin linggih Ida Betara ring Besakih.
Sajeroning ngemargiang upacara ageng panca yadnya
sinalih tunggil ipun Pitra Yadnya,sang sane ngemargiang karya, manut Lontar Dewa Tattwa.10 kebaos “Manah lega dadi ayu, aywa
ngalem drewya. Mwang kamagutan, kaliliraning wang atuwa aywa mengambekang
krodha mwang ujar gangsul. Ujar menak juga kawedar denira. Mangkana
kramaning sang ngarepang karya aywa simpanging budhi mwang krodha”
Artosipun:
Manah sane
ledang lascaria sane patut gamel ,sampunang alem/bridbid ring padruwean yening
sampun keanggen meyadnya,sampunang piwal ring piteket nak lingsir sane
wikan,sampunang brahmantya,mebaos kasar lan degag.baos sane becik alus banban
patut uncarang.Asapunika kepatutan anake sane ngemargyang yadnya. Sampunang
piwal ring manah suci Nirmala pinaka agem-ageman ngeyasaang karya.
Selantur
ipun manut lontar Widhi Sastra Tutur Tapeni Yadnya(72-73), kebaosang “…ngaran ling nira Bhatari Tapeni,
ngaran Bhatari Uma Dewi sira Hyang ring Pura Dalem, maka lingga gama kerthi
ulahing wong kamanusan. Adruwe pariwara watek apsari maka, Dewi Kancak,
Dewi Pradnya, Dewi Wastu mwang Dewi Sidhi, ika pariwaranira mekabehan.
Uduh
sira sang umara yadnya, sang parama kerti sang akinkin akerti yasa, nguni weh
ta kita sang anggaduh gama-gaman, rengo lingku mangke, dak, sun warahi kita
parikraman ing bhkati astiti ring gama tirta, aja sira tan mitulu ri hing ning
sastra iki, nimita kweh wetun ikang yadnya, sapta yadnya, sapta yadnya luire:
Aswameda yadnya, Siwa yadnya, Dewa yadnya, Rsi yadnya, Pitra yadnya, Bhuta
yadnya, Manusa yadnya, samadania limuwih-aken pada luwih ika tinemuni ya, palan
ing yadnya, samangkana juga wineh utamaning kang yadnya, patemuang kunang
kang Agama, Ugama, muang Igama, apan ika ngaran pamurtian Sanghyang Tri
Murti, tan wenang amalaku yadnya yan tan ingangge tattwa, ika ingaran Wuta, yan
tan ingangge solah ayu sang umara yadnya, ika ingaran Tuli, muah tan ingannge
yadnya ngaran rumpuh tan sida karyania, apan sukmania ika kadi anggan sira, ana
hulu, ana awak, muang ana juga sukunia, mangkana utamaning kang yadnya. Apan
sukmania, yadnya palan ikan yadnya wahya diatmika nemu sira rahayu”…..
Suksmanipun:
..”meparab
Bhatari Tapeni utawi Bhatari Uma Dewi, Ida wantah sungsungan ring Pura Dalem,
Ida pinaka pengrajeg uger-uger ngemargiang agama ring panegara krama, Ida
keabih olih para widyadari sane meparab Dewi Kancak, Dewi Pradnya, Dewi Wastu
lan Dewi Sidhi, nika wantah pengabih ida sami.
Uduh
dewa-dewa ane lakar ngelarang Yadnya, manira ngicen pewarah-warah kapinang
idewa ane demen nyalanang agama, pirengang pewarah manira ne jani,pamekas
cening ajak makejang ane demen nyalanang agama tirta/Hindu , sujatine anak liu
pepalihan yadnyane, ada pepitu bebacakan yadnya luire ; Aswameda yadnya, Siwa
yadnya, Dewa yad-nya, Rsi yadnya, Pitra yadnya, Bhuta yadnya, Manusa
yadnya, mekejang padé utama, keto masi manira ngicen piteket tetuek nyalanang ajaran
agama, ugama lan igama sawireh buka tetelu ento tusing ada len tuah Sanghynag
Tri Murti nyekala, adungang nyen pantaraning upakara; yadnya muah tattwane,
sawireh ento madan yadnya, yening mimpas uli Tattwane ento kebaos “buta”,
yening sing manut uli uger-ugering nyalanang yadnya ento madan “bongol”, lan
yen sing nganggo upakara ento suksmane “rumpuh’, nirdon gegaene,ento mekejang
tusing ada len tuah niasa ukudan iraga , adá ulu/sirah, adá awak/ukudan, lan
adá batis, ento kautaman iraga meyadnya, mekarma sekala lan niskala,lakar
sida nemuang ane madan morksartam jagatita ya ca iti dharma,baos dane
Mk.Manik manggala prawartaka ngaben kinembulan Desa Adat Tegenan.
Selantur
ipun dane majarang,Ngaben Kinembulan suksmanipun wantah ngemargiang Upacara
Pitra Yadnya sareng-sareng pantaraning krama sane megenah ring Desa Adat
Tegenan utawi wargi sios sane kekuubang olih sinalih tunggil krama Desa Adat
Tegenan nginutin tata titi sedaging perarem Desa Adat Tegenan. Manut dane kruna ngaben
mawit saking makudang-kudang pinampen,nanging tugesne mekadi ring sor puniki;
1. wit ipun saking kruna Ngabu(menadosang
abu) polih pengiring in kesandiang dados Ngaben inggih punika
pula pali menadosang layon punika kageseng dados abu melarapan gni yadiastun
alit ngangge nyasa utawi simbul,mekadi ring Tegenan sane kageseng wantah
pengawak/simbul layon.
2. Wenten taler maosang wit ipun saking
kruna beyá,polih pengeter ngá pengiring in dados kruna ngábeyánin
artos ipun mekelin (tarpana), mawinan Pitra Yadnya punika wenten upecara
mekelin/penanjen sang ilang sane sampun mantuk ke desa wayah.
3. Taler wenten maosang mewit saking
kruna api polih pengeter ngá lan pengiring in dados kruna ngapiin
ngandi dados ngapen,aksara pá nyatirupa dados aksara bá mawinan ngapen
dados aksara ngaben. Api pinaka nyasa Brahma lan Brahman,tetuek ipun
mangda sang pitara presida mewali ke Brahman pinaka Sang Sangkan paraning
dumadi.
Dane taler
majarang,ngaben suksmanipun wantah nyuciang angga sariran imanusa sane kebaos
Stula Sarira sane mawit saking Panca Maha Bhuta (Akasa,Apah,Teja,bayu lan
Pertiwi) kauriping olih Sanghyang Atma taler keiket dening Panca tan matra
(Sabda Tan Matra,) sane kebakta saking karma duke mahurip. Mangda presida
suci/bersih,sida amor ring acintya mawinan patut kemargiang upacara Ngaben.
Dadosne
ngaben punika wantah upacara penyucian sanghyang atma saking panca maha Bhuta
mangda presida ngewaliang kegenah suang-suang lan ngelepas sanghyang atma
saking stula sarira.
Wenten
tigang palet sane patut kemargiang sajeroning ngemargiang upacara Pitra
Yadnya,minekadi :
a. Ngaskara
Ngaskara pinaka serana nyuciang Sanghyang Atma saking Preta
manadi Pitara,mangda presida ngungsi Nuah Loka.
b. Tirta Pengentas.
Tirta Pengentas pinaka piranti memutus sifat kepurusan (kejiwa-an) lan predana
(kebendaan),mangda presida ngungsi brahmaloka.
c. Prelina.
Prelina piranti ngelebur sarira sang lampus mangda mewali
kesangkan paraning dumadi,sanghyang atma mewali ke Parama-atma,prakertin ipun
mewali ke bhuana agung,suksman iun ngewaliang ke genah sane patut.
A. ATMA WEDANA
Upacara Atma
Wedana kebaos Ngeroras utawi Maligya,Mamukur, Nyekah miwah sane siosan,pinaka
upacara lanturan saking upacara ngaben sane gumanti metetujon ngelepasang
Sanghyang Atma saking Stula Sarira,yeni ng atma wedana ngelepasang Sanghyang
Atma saking Suksma sarira mangda presida ngungsi Bhuah Loka. Suksma Sarira sane
medasar Panca Tan Matra,Dasendria miwah
sane siosan kasuciang melarapan upacara ngeroras metetujon taler mangda
Sanghyang Atma presida amor ing acintya melarapan pengastiti yasa kerti pertisentanan-ipun taler medasar karma
wersanan sanghyang atma. Antuk punika sajeroning atma wedana setata kedasarin
antuk tigang sampir minekadi :
a.
Cinandi
Bang pinaka niasa Puspa Lingga Sekah,pinaka lingga Sang Dewa Pitara/Leluhur
Sanghyang Atma,sanghyang atma sane kekarya-nin pinaka meraga sisya.
b.
Cinandi
Petak,pinaka prelambang Puspa Lingga Sangge,pinaka lingga Sang Hyang
Antaratma/Dewa hyang pinaka Guru Nabe.
c.
Cinande
Hijo mepinda Daksina Lingga pinaka stana Sanghyang Paramatma,Bhetara Kawitan
pinaka witning kahuripan ring bhuana agung. Sajeroning pemargia,maiter pang
tiga murwa daksina ring bale peyadnyan,pinaka nyasa Sang Pitra manadi Sang
Pitara lantur dados Sang Dewa Pitara. Nika mawinan patut pisan titenin
ngemargiang yadnya medasar antuk manah suci Nirmala kadi kasurat ring Lontar
Dewa tatwa 10,kadi ring ajeng.
Asapunika ketelatarang olih manggala prawartaka karya Mk.Manik Puspayoga ritatkala ngawitin paruman ngerincikang dudonan karya pitra yadnya ring Bale Desa Adat Tegenan daweg rahina Wraspati Wage Watugunung,pinanggal 18 Mei 2023