MURDA CITTA
Om Swastyastu,
Melarapan saking manah suci nirmala,astiti
bakti ring Ida Bhetara-Bhetari sami,mawinan sankaning paswecan Ida,Pustaka
`Sarining Dharma Pemaculan` puniki, presida puputang titiang yadiastunké kantun
doh saking tata titining lengkara wiadin anggah ungguhing basa basita.
Nanging sané unteng manah titiang wantah
suksman ipun ,mangda iraga sareng sami presida niténin pemargi manut sastra
agama pamekas ipun pemarginé ring geginané dados wongtani utawi pemacul.
Sapunapi patut tetikasé ngemargiang swadarma,ngawit jagi mewinih,jagi ngawit
metekap,nandur,ngampung,mantenin miwah sane siosan, punika sami wenten
ilikitané sané patut iraga laksanayang yening jagi pacang niténin kesukertan
lan kerahayuan. Punika sami wantah paswecan Ida mawinan iraga patut ngelungsur
pemargi sane patut kadi piteket sané munggah ring Sang Aji Sastra pinaka
tetamian para lelangit iragané sami.
Penyurat titiang puniki taler
metetujon,indiké puniki mangda presida ngelimbak lantur presida kelaksanayang
lamakana jagat Baliné Ajeg mawinan patut Lestariang Budayané.
Ring anom-anom generasi mudané sampunang
merasa kasor utawi gengsi dados petani yan sampun iraga teleb ngemargiang
swagina pastika pacang mikolihang kerahajengan
Ainggih asapunika pekeling titiang ring
pengwac én sareng sami,mogi-mogi wenten pikenohnyané Suksma,
Om Santih Santih Santih Om.
Tegenan,21 Desember 2007.
Tityang kang sinurat
Mk.Manik Puspa Yoga
|
SARINING
DHARMA PEMACULAN
Panegara
Indonesia sane madue krama pinih akeh no 4 ring jagate ,akehan pengupa jiwan kramane ring sajeroning memacul
sane sampun tami ketami saking riin duk zaman domistikasi. Punika mawinan umat
Hindune nitenin pisan indik swadarma sajeroning pemaculan utawi pertanian. Akeh
lontar lan sastra agama sane maosang indike punika sinalih tunggilnyane LONTAR
DHARMA PEMACULAN sane kesurat makudang-kudang paletan, sampun kegamel oleh
kramane sane maswadarma lan oneng ring indik pemaculan. Selantur ipun pacang
aturang titiang indik tatã carã
ngemargiang swadarma pemaculan (bertani) manut Lontar Dharma Pemaculan
sane keringkes saking lontar-lontar duen Ida ring Gria Pidada Karangasem,Gria
Intaran Delod Pasar Sanur,Perpustakaan Lontar Gedong Kertya,Singaraja,Yayasan
Dharma Sastra lan Perpustakaan Lontar Pusat Dokumentasi (Pusdok) Kebudayaan
Bali ring Denpasar,mangda Kramane sami presida ngemargiang swadarma pemaculan
manut satra agama sane patut.
Manut Lontar Dharma Pemaculan,yening
mekarya ring bangkete mangda mikolihang hasil sane becik patut nganutin tata
titi pemargi sane patut mekadi ring sor puniki:
1.Ngendagin
Ngendagin utawi ngawit mekarya ring bangkete patut
ngemargiang upakara bebanten canang
lengawangi buratwangi, wohwohan,base,don
sulasih,miwah kembang payas aturang ring sanggahe ring
bangkete antuk puja: Ong Bhetari Sri,Sri
wastu ya namah swaha. Suksman ipun nunas pemargi ring ida bhetara sane
nuwenang genahe,mangda nenten sisip
2.Nyekeb Winih (utsaheyang
wit sane becik anut pemargine)
3.Mapag Toya
Indike puniki sampun lumbrah
kemargiang ring ulun empelan sane kelaksanayang olih ikrama Subak ritatkala
ngawit ngunggahang toya ring carike,meserana banten kadi patut.
4.Amaluku/ngawit metekap
Indik baktine anutang ring sasih
minekadi:
a.
Yening sasih Kasa,Jiyesta lan Sadha, baktine minekadi :
buah-buahan lan sanganan mewarna putih,segehan nasi kepelan mewarna putih,sekar sarwa putih,sawen antuk
carang pucuk putih,maturan majeng kangin katur ring Sang Hyang Iswara Guru.
b.
Sasih Karo,Ketiga lan Kapat serana bebantenia: woh- wohan jangkep,jaja warna
barak,nasi kepelan barak medaging lawar
barak(bebek/siap),canang raka sekar
sarwa barak,sawen antuk pucuk bang(pucuk rejuna) katur majeng kelod katur ring Ida Sang Hyang
Brahma Guru
c.
Sasih Kelima,Kenem lan Kepitu,meserana antuk banten medaging woh-wohan jangkep,sanganan
mewarna kuning,iwaknia lawar ayam utawi
itik,canang raka mesekar sarwa
kuning,mesawen wana kuning antuk taru/kayu ujan mas,maturan majeng kauh ring
Ida Sang Hyang Mahadewa Guru.
d. Sasih
Kawulu,Kesanga lan Kedasa mebanten
wohwohan lan sanganan warna ireng,olahan lawar ayam utawi itik,canang raka
mesekar ireng/pelung,mesawen kayu temen,maturan majeng kaler ring Ida Sang
Hyang Wisnu Guru.
5.Angurit/mewinih
Rikala
pacang mewinih pantun patut kadulurin antuk upakara bakti ;
nasi
akojong,iwaknia taluh medadar,udang megoreng,sambel kecai,serondeng nyuh
gading,sekar tigang kancuh/macem,genahang ring pengalapan,kategepin antuk mantra : Ong Hyang Ibu Pertiwi,ulun
aminta nugraha,pakenani tanemaning ulun,empunen sida urip warasa,Ong Sri Sri ya
namah swaha. Sesampun sayaga pacang mewinih bulih(bibit) punika mangda kesapain
antuk mantra : ih si pari awod
kawat,awit selaka,arondon mas,awoh mirah,ong pasek-pasek ta kita saking
petala,teka endusi Sang Hyang Warsa,teka lēnga Sang Hyang Embun,teka ngempeti
Sang Hyang Bayu. wawu raris binihe sambehang ring peminiane.
6.Ngabut bulih
Nenten nganggen serana bakti,nanging
ulengang kayune nunas kesidian antuk japa mantra: Om Sri wahya, Om Sri wahya Om
Sri wahya.
7.Ngetepin bulih
Yening jagi ngetep bulih patut
mesesapan antuk mantra : Om Bhetari Sri Ganapati
8.Nandur padi
Meserana antuk banten : nasi kepelan
putih kuning meiwak taluh,bubuh suyup 7 tanding,nasi kuning metatak-an don
dapdap,me be tadah sukla,canang genten, canang tubungan,lengawangi buratwangi,
keaturang ring I Rare Angon lan Bhatari Uma ring pengalapane.
Taler ketegepin antuk
banten sesayut meterasi bang, canang sari,canang gantal,canang medaging
nyahnyah gringsing,gula bali,daksina asiki,baas akulak, lawe satukel.
Rikala nandur patut
elingang sasihe, minekadi,
a. yening sasih Jiyesta,Sada lan Kasa,naga majeng kangin,
mewinih utawi nandur padi,metekap(ngambekin), mangda kelaksanayang
madingang bantenge ,nandur muter ke kebot,taler
ketegepin bakti ;nasi putih mebe putih
taluh, sekar putih, pejungjungania carang lemo utawi carang dapdap antuk mantra `Sang`.
b. Karo,Ketiga,Kapat, naga majeng kelod,
teler mewinih, mlasah muter ke
kebot,ngangge serana banten nasi barak, meulam barak(gurami),sekar
bang,pejungjungania tiing utawi carang
temen antuk mantra `Bang’
c. Kelima,Kenem,Kepitu,naga mejeng kauh
baktine nasi kuning meulam kuning taluh,sekar kuning, pajungjungan ia (penyukjukan) tiing gading utawi carang
kayu mas antuk mantra `Tang`
d.
Kaulu,Kesanga,Kedasa,naga majeng kaler serana
pateh nanging ireng warnania,kategepin antuk mantra `Ang`(sehananing pekaryan
ring carike sampunang pisan piwal ring
genah Naga)
Yen sampun wusan nandur padi patut ngaturang banten cawu
mumbul asiki ring Pura Bedugul,ring tengah carike ngaturang cawu mumbul
kekalih,cawu petik kekalih taler ring sabilang sisi carike ngaturang cawu petik
asiki.
9.Padi sampun metandur 12 rahina
ngaturang banten ; bubuh metatakan cawu petang
warna,bubuh suyup akehne nganutin urip dina ,tulung 5, ketipat pendawa 2,canang
medaging nyahnyah gringsing, gula bali,mesawen antuk carang dapdap.
10.Padi sampun metandur 17 rahina
ngaturang banten; bubuh tabah 5
tanding genahang nyatur desa lan ring tengah sawah.
11.Sesampun meumur
asasih
Ngaturang banten tipat
dampulan,penek/pangkonan putih
kuning,nasi takilan,canang tubungan lan nasi mancawarna,canang medaging
nyahnyah gringsing.
12.Lintang ring asasih
Rikala rerahinan patut ngaturang
banten; ketipat sari medaging jaja gina,tulung urip,tulung sangkur.
13.Umur padi kalih
sasih
Mekarya sanggah kukungan munggah
bakti: ,blayag 6,ketipat 2,asem/lunak,panca pala,klungah kasturi, ring sor
sanggah ; nasi takilan meulam tlengis, ketipat lepet (tipat ban don tiing) meulam
nyalian lan taluh,mesawen kelawasan,lidi
3 katih,jinah bolong 3 keteng,raris lidi punika anggen pindayang nignig padi
mangda jelih.
14.Lintang ring kalih
sasih
Ngaturang bakti bajang colongan ring
Pura Bedugul sekadi bajang colongan rare,patut keastawayang oleh dane jero
mangku sane patut ring Bedugul.
15.Umur 3 bulan
Ngaturang banten; jerimpen
asiki,woh-wohan jang-kepkatur ring Pura Bedugul.
16.Lintang ring tigang sasih
Ngemargiang upacara ngiseh,Byukukung antuk ngaturang
tipat meulam ayam metunu.
17.Padi sampun petang sasih
Ngaturang bakti sayut
pengambyan,tadah pawitra, karma subak patut ngaturang pengusaban ring Pura
Bedugul sane kewastanin upakara penyengseng tangluk, mecaru antuk asu bang
bungkem.
18.Ngampung/Manyi
Yening jagi ngampung mangda urati
ring dina(sapta wara),sri lan guru taler adungang, taler nuju purnama/tilem
(paruh gelap,paruh terang),ngalapin 108 katih, baktine ;tulung 7 medaging nasi
kuning meulam kuning taluh mesekar kuning antuk japa mantra :Ong Sri Mahadewa
ya namah.Wawu raris ngawit ngampung antuk mantra: Ong Sri mider,Sri
mandel,mungguh Sri jagat raya namah. Ong Sang Pangukuhan,Sang Karung Kalah,Sang
Sandang Garba,Sang Katung Meraras,Sang Wretikan Dayun, angro-wangana
ani-ani,witana mandel.Bakti sane patut katur rikala ngampung,yening Sri mangda
ngangge cawu 6,Guru ngangge cawu 8,Rudra ngangge cawu 3,yening Kala ngangge
cawu asiki,punika sane patut kemargiang. Pemargine ,padi sane jagi keanggen
Nini pinih pertamă patut keanyi saha sampunang ngampung mapitungkas ring genah
tenggek Sang Hyang Naga,prade memurug(metungkas),wastu ngawinang boros.
19.Ngunggahang padi ke
lumbung
Banten sane katur : canang
lengawangi burat wangi,punika taler jagi nyimpen padi. Mantra :Ong Sri
penuh,Ong Sri mandel atata nama swaha.
20.Pemungkem merana
a.
Paksi/kedis
serana : don punyan samidaha pikpik ,ilehang ke kiwa
,antuk mantra : Ong Kaki bungkem,nini bungkem,ambuh basang sang manuk amangan
parinira Bhetara Guru,pari maka pelalyanan,teka bungkem.
b. Kedis
kukugan/guak.
Canang atanding
medaging nyahnyah gringsing antuk mantra:Ih brabu item,brabu rawa,eda baanga
sang gowak mangamah tetanduran Bhetara Guru,empu brabu item,brabu rawa,empu
tetanduran nira,poma,poma,poma
c. Bojog
seranaia: nasi
takilan me be taluh siapabungkul,canang, aon lenga wangi buratwangi aturang
ring sawah antuk japa : Dewa Ratu sira
medrue gumine deriki ,puniki titiang
ngaturang ganjaran,nasi takilan iwaknia taluh
ayam,raris sambehang aone ping tiga meilwan ke kebot.
d. Jero
Ketut/Bikul
Serana : bubuh pirata talepokan,canang lengawangi
buratwangi aturang ring sawah/beten
Mantra:
Sang tikus meneng,away mangan parin ingsun Lelabaan bikul: jeroan pengarga aketeng jinah
bolong dauhin/kauikin ibikul antuk niru
suaran nyane ping tiga (ciit), serana pengusirne : pamor bubuk metatakan don medori 5
bidang,genahang nyatur lan ring tengah.
Mantra
:Ong meng putih,ula putih, lamun wani ki tikus pu
Tih,tumoning meng putih,ula putih,wani ki tikus
amangan Bhetari Sri,lamun tan wani ki tikus putih tumonin meng putih,ula
putih,tan wani ki tikus putih amangan Bhetari Sricangkem sira
bungkem,bungkem,bungkem.
e.
Balang Sangit
Serana : entip me-emem,genahang ring
payuk anyare, Muncuk dapdap tetiga tegul antuk benang tridatu, cam pur antuk aon otpesak/gumpang raris
tekepin,bakta kesawah ketisang maileh ke kebot ping tigang ilehan.
Mantra : muncrat mutering bhumi,mas ratna mutering jagat
,I warahi Ni Sarini.
f. Padi bekung
Serana :Be ilak metanem sebilang bucu,raris simbuh antuk tri
ketuka (bawang,kesuna,jangu) ping tiga.
Mantra : Ong
uler singgat luwa,joh paranta,garuda putihKahidep sidhi mandi mantranku.
g.
Padi kuning kadi puun.
Serana : tain belek,punyan kayu sisih,tri ketuka sami meincuk
raris sambehang ring temuku/penyaungan toyane.
h. Merana Lanas
Serana
: liligundi meincuk lan cuka,ketisang ring padine.
i.
Wereng
Serana : punyan kecicang maincuk,ketisang ring padine,miwah
kebesan punyan nyuh sander kilap genahang akidik ring pengalapane.
Mantra : Ong kamanira Bhetara Manu,sumamburat mena di ta
sira lanas,menadi ta sira mereng,menadi ta sira mati busung,apan aku anaking
bhetara guru,anambĕnin sira mundura sira,klod kauh pangunduran sira,syah.
Asapunika indik tata titining ngemargiang Dharma
Pemaculan rikala ring bangkete.
Selantur
ipun taler indikan pemargi seos sane kesurat ring llontar Dharma Pemaculan
minekadi `pengundang amerta` utawi pengundang rejeki pinaka serana mangda Ida
Bhetari Sri, mangda kengin Ida tampek/jenek kepatutane medasar antuk
mereresik(mebersih-bersih) ngawit saking merajan,jero/umah ngantos ke lebuh
saha setata ngastiti /meyadnya ring Ida,ngawit saking umah rikala :
1.Soma Umanis Tolu
Bhetari Sri tedun ring
lumbung ngeranjing ring pulu,nika mawinan patut maturan ajengan megulung,
maulam jeroan bawi antuk basa,mica lan jinten,katur ring Ida Bhetari Sri Nagati
2.Bhuda Umanis Julungwangi
Bhetari Sri tedun kewangunan jero,ngeranjing
ring pesarean
nika mawinan patut maturan : nasi metatakan celemik kekalih katur ring Bhetari
Sri Lulut Hati.
3.Sukra Umanis Langkir
Bhetari Sri tedun ring semer,ngadeg ring
sanggah semerĕ,iriki
katuran tadah sukla,katur ring Ida Bhetari Sri Dewagati.
4.Redite Umanis Merakih
Bhetari Sri tedun ring tukade,ngeranjing
ring toya inem,mawinan
katur bakti : nasi mecampur kacang ijo,nyuh mesisir tipis-tipis,maulam taluh
ayam,katur ring Ida Bhetari Sri
Gati.
5.Anggara Umanis Uye
Ida Bhetari Sri tedun ke pekarangan
umah,ngeranjing ring kandang ,mawinan maturan canang sari sejangkepnyane,katur
ring Ida Bhetari Sri Kumarasari.
6.Wraspati Umanis Ugu
Bhetari Sri tedun ke sawah,ngeranjing ring
lumbung padi rikala
punika patut maturan bakti sarwa pawitra katur ring Ida Bhetari Srigati.
7.Saniscara Umanis Watugunung
Bhetari Sri tedun ke perantenan,melinggih
ring pelangkiran perantenan,patut ngaturang banten sarwa barak,katur ring Ida Bhetari Sri
Brahmagati. Mawinang presida inih,nenten kekirangan beras wiadin jinah, nenten
kelugra :
a.
Nyampatang natah
rikala wengi,
b.
Nimbang/nguu baas
rikala wengi
c.
Ngadol baas
rikala wengi
d.
Ngedasin
entip/kerak nasi rikala wengi
e.
Nyusut
kukusan/panci rikala wengi
f.
Muyungin jeding
rikala wengi
g.
Ngenahang
ntip/sengauk ring pulune kala wengi
h.
Ngadukang nasi
lan palawija seosan ring pulune rikala wengi
i. Pradĕ mamurug
jagi kepastu olih Ida Bhetari Sri.
Astungkara
dumadak labda karya,menawi kirang langkung pemipil puniki,tityang nunas geng
pengampura,tetujon tityang wantah ‘meyadnya’sajeroning ngelestariang pustaka sucin
duene pamekas gaguat ring sajeroning pemaculan,
pikayun mautama
lungsur tityang sajeroning negepin cakepan puniki,pamekas ring krama Subak
Abian Pucak Manik ngiring tincapang gegirase sajeroning nitenin swagina
pemaculan ring gaga lan bangket,gumantine ngiring ruruh pustaka sane anut ring
geginan lantur sobyahang ring krama,mangda sayan nincap kaweruhane pamekas
nabdabin indik Tri Hita Karana,suksma
(masyo)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar