Rahina Saniscara wuku Wayang ketah kebaos Tumpek Wayang,pinaka sinalih tunggil bebacakan tumpek sane rauh pinih ungkur,punika taler wuku wayang megenah ring ketekang kaping pitu likur (27) saking 30 katahne wenten wuku. Angka pitu likur punika yen keketek wewilangan dadosnyane wilangan ipun 9(2+7) /sanga utawi nawa pinaka bebacakan angka sane paling ageng,mawinan tenget kawibawanipun,napi malih sampun kepalih sanga dados nawa,minakadi ring bhuana agung wenten kebaos Dewata Nawa Sanga,asia Dewatane sane ngider ring bhuana agunge wenten kangin-kauh-kaler-kelod,penyirang/dikwidik(4) lan madya(1)minekadi genah kangin Dewa Iswara dewatane,kelod kangin Mahesora miwah sane siosan. Yening ring bhuana alit wenten taler 9 liang/lubang sane ngambekang keraksasan minekadi penyingakan seneng nyingakin sane becik,karna mirengang sane halus ngulangunin,cangkem seneng ngerasayang sane jaen,punika taler sane tiosan. Taler wenten liang kedewataan minekadi siwadwara,tengahing lelata,ujungirung miwah sane siosan. Sipat keraksasan sane kebaosang iwawu punika ring imanusa patut kesapuh/kesuciang/ keruat, napi malih maweton ring wuku wayang sane kebaos wuku sebel/letuh mawinan perlu pisan keruat sane kewastanin Ruatan Sapuh Leger ring sang sane embas ring wukun wayang.
Indik lontar utawi sastra sane maosang upacara Sapuh leger,akeh pisan kewentenane minekadi ; Lontar Kala Tattwa, Kala Tattwa Purana, Tutur Capa Kala, Siwagama/Purwagamasasana, Bacakan Bebanten Sapuh Leger, Geguritan Kala Tattwa, Geguritan Sapuh Leger, Satua Pawayangan Sapuh Leger miwah sane siosan. Ring Bali bebacakan lontar indik punika akeh pabinanyane,nanging suksmanipun pateh untengipun sekadi satwa puniki:
Ring Lontar Kala tattwa:
Keceritayang Ida Bhetara Siwa kasarengin saktin ida sane meparab Dewi Giriputri utawi Dewi Uma,sedek ngelila cita ring segara ngaksi keasrian segarane,kesirsir angin irika raris wastran Ida Dewi Uma meungkabang antuk kesiran angine raris keaksi cokor dane putih bersih halus kadi sempole,irika Ida Betara Siwa metu kasmaran ring rabine,puniki baos Ida; adi-adi Dewi Uma idewa,amonto leh idewane tepuk beli,sing sida ban beli naanang keneh beli, jalan dini jani temuang semarane,beli ba sing tahan adi..uuhhh kenten penikan ida . kecawis raris olih rabine dewi Uma ; singgih ratu betara ,sinampurang tityang,yening sekadi asapunika pengarsan betara,sinampurayang tityang nenten ngiringang, dwaning pemargi punika boya ja pemargi dewata,kenten baos ida. Nanging Ida Betara Siwa sampun nenten sida ngandet kayun ida indriane sampun matemu wisaya ,ngetel raris Kaman ida ke segarane ,irika raris segarane megejeran,ageng ombake melencok nenten sekadi biasane , Bhatara Siwa lan Bhatari Giriputri utawi Dewi Uma pinaka ardhanareswari mewali raris ida ke Siwa Loka.
Indike punika kepanggih raris olih Bhatara Brahma lan Bhatara Wisnu ,lunga raris Ida sareng kalih ke genah Ida Betara Siwa sareng rabine Ida Betari Giri Putri,saya wiakti segarane kewentenane megejeran ombake ngantos kepesisi,kadi blabar agung ,Ida Bhatara Brahma lan Bhatara Wisnu ngaksi segarane kadi blabar punika,irika raris Ida mayoga,mawinan kama/sukla Bhetara Siwa presida mesikian. Nanging sesampune mepupul Kaman Betara Siwa tandumade mesiluman dados raksasa sane ageng tur kabinawa ,Ida Bhetara Brahma sareng Betara Wisnu ajerih raris Ida mekaon ngungsi genah siosan.
Raris raksasa angker punika metangi bingung sekadi anak wau medal saking pertiwi ,mececingak merika meriki nanging sunya sepi,I Raksasa raris mesuara megejeran saking kabinawanipun, mawinan jagate lan swargane megejeran naler kadi gejor agung,mawinan ngantos medal para Dewata Nawa Sanghane saking linggih Ida suang-suang sregep saha senjata ,raris kepanggih I raksasa saha ngojog para Nawa Dewatane,raris matur, “Singgih pakulun betara,ayuwa kita tanding yuda lawaningulun mapan siaku ngaruruh bapan kelawan ibunta………..“.
Nanging Para Dewatane tan sida nampenin pikenoh ipun I Raksasa, “Ih, kita detya,ayua kita lambening ujar rikanang hulun ,donuja kita,titisan raksasa angkara murka,patut pejahaken rikanang kepatyanta ……….. “.
Irika raris yudane rames pisan,iraksasa kerebut dening para dewatane sami,kepanah antuk senjata suang-suang,nanging para dewatane tan sida mejahang iraksasa,metulak wali kewentenane iraksasa ngender para dewatane wenten sane kecekuk lan kejekjek miwah sane siosan,sami dewatane ajerih ngungsi genah sane aman,irika raris sami nangkil ring Bhetara Siwa nguningang indike punika,swargane jagi keuugang olih iraksasa sane ageng lan sakti punika.Irika raris Bhetara siwa nampenin atur para dewatane sami,kagiat Ida rauh ngerereh iraksasa raris ida ngandika :ih kita raksasa ,agung dosanta apan kita wani angusak asik Siwa loka,iki terima kepatianta,pejah kita detya…raris ida ngamel senjata mayuda sareng iraksasa,rames pisan perang tanding sang kalih ketonton watek para dewatane,nanging Betara Siwa tan sida mejahang iraksasa sangkaning kawisesannyane,sesampun doh Betara Siwa ngandika:”ih kita detya,apa salahnia Sang Catur Lokapala metu kita wani ngusak asik sorga loka ?”
Irika Iraksasa nyawis, “pasang tabe sira Betara,ingulun presama dateng ngeruruh yayah ingulun,apan ulun tan mengetakna ring bapanta,Bhetara,siapa yayah ingulun betara ?
Miragi petaken iraksasa asapunika Ida Bhetara Siwa raris nyawis : “yan mangkana acepania,kenak putusakna taring tengen,wau kita kacunduk ring bapa bundanta“.sesampun iraksasa ngemargiang penikan Ida Bhetara Siwa ,raris Ida Betara ngandika “ih kita detya kenak rengakna pewarahku,kita tuah nanaku kelawan Bhetari Uma,mapan samangkana wit iki aranira Bhetara Kala,wenang kita nadah ngurip sehananing maurip ,sida kita nyatirupa sehananing mahurip mapan kita nanakingulun ayuwa kita lali. Punika taler Bhetari Giri Putri ngicen Bhetara Kala panugrahan,wenang idewa kuasa ring wateking jin, setan, durga, pisaca, wil, danuja, kingkara, raksasa muang sehananing cetik,desti teluh sehananing nyengkalen kahuripan.Wecanan Bhetari Giri Putri;Dewa-dewa Bhetara Kala,yening idewa ngerereh ajengan tedun idewa ke mayapada,dumadak idewa manggih kasidian. Irika raris Bhatara Kala metaken ring biyangida: ibu-ibu apa kawenang mangan ingong ring mayapada ?”.raris kecawis olih Ida Bhetari: Dewa-dewa Bhetara Kala,ane dadi ajeng-ajengan idewa tusing ada len;yening ada anak sirep tengai kanti liwat sandikala,sing beneh sirepe ento,yening ada anak cerik ngeling tengah lemenge takut takutina teken reramane,ada masih anak memaca kidung/ tutur kedyatmikan ditengah margane,anak mejalan tengai tepet,senikala,ada anak ngejang ambengan nu mepesel,saang nu mepesel, anak nyakan sing nekepin wirun,keto masih anak lekad di wukun Wayange ane madan wuku letuh mapan amada mada palekadan idewane,wenang idewa nadah.punika penikan Bhetari Giri Putri utawi Dewi Uma ring okan idane.
Ring Geguritan Sapuh Leger kaceritayang kadi asapuniki :
Kacerita Bhatara Kala melarapan waranugraha Bhatara Siwa sareng Bhatari Uma kepaica nadah anak sane lekad ring wuku Wayang lan anak sane memargi tengai tepet,setata kegamel olih Bhetara Kala. Kacerita Hyang Rare Kumara, arin Bhatara Kala sane meduwe “weton” pateh kadi rakane Bhatara Kala ,wuku Ringgit (Wayang), taler jagi ketadah olih Bhatara Kala raris nunas ring ajeng Bhatara Siwa mangda kepaica nadah Sanghyang Kumara.Ida Bhatara Siwa ngelugrain nanging sesampun Hyang Kumara ageng.Pungkuran prade Hyang Rare Kumara sampun mayusa pitung warsa (sapta warsa),irika raris Bhatara Kala wawu dados pacang nadah arin dane.
Nanging Bhatara Siwa sayang pisan ring Hyang Rare Kumara,irika ida sedih kingking prade Hyang Rare Kumara ketadah dening Bhetara Kala, sangkaning pawetone pateh ring Tumpek Ringgite (Wayang) .Antuk punika Bhatara Siwa, mastu Hyang Rare Kumara mangda tetep dados “rare” utawi anak alit. Nanging sesampun panemaya pitung warsa genep,irika raris rauh Bhetara Kala majeng ajine Bhetara Siwa,ngelungsur janji pacang kepaica nadah Hyang Rare Kumara.nanging Bhatara Siwa ngarsaang waneng malih tigang warsa (tri warsa).
Sesampun wates ikang kala tri warsa,rauh malih Bhetara Kala tangkil ring ajine ngetut panamaya pacang nadah Hyang Rare Kumara. Bhetara Kala bendu sangkanin arin ida mada-mada indik weton Hyang Kala ri wukuning ringgit utawi wayang. Mangda Hyang Rare Kumara tan ketadah dening Bhetara Kala,irika Ida Betara Siwa nitahang okan dane mangda tedun ke mercapada nunas prekanti/ perlindungan ring Prabhu Mayasura ring panegara Kertanegara. Hyang Rare Kumara raris tedun kecunduk ring Prabhu Mayasura saha ngelungsur kanti ,irika Hyang Rare Kumara nyaritayang pariindikan dane kekepung olih Hyang Kala jagi ketadah,irika ida sang prabu kasih mapitulung raris ring Hyang Rare Kumara,ngawit punika sang prabu gelar jurit ring nampenin sepengrauh Hyang Kala.
Sane mangkin caritayang Bhatara Kala sesampun tigang warsa kadi panamaya ,malih tangkil ring Bhetara Siwa ,ngetut semaya pacang nadah Hyang Rare Kumara, nanging Bhatara Siwa ngenikaang nenten manggihin Hyang Rare Kumara ,Ida ngenikaang reh Hyang Rare Kumara lunga tan pasamandana. Miragi penikaan Bhatara Siwa sane nenten manut ring pikayun,irika Hyang Kala bendu pisan,raris Ida Bhetara Kala ngambu tapak pertiwi Hyang Rare Kumara sane metilar ngungsi genah ke mayapada.
Ring pengungsian punika Sang Rare Kumara, ring telenging margi manggihin ambengan kantun metegul, raris Rare Kumara ngeranjing ketengahing ambengan metegul punika mengkeb. Bhatara Kala uning ring pengkeban Hyang Rare Kumara,irika ida megatin talin ambengane punika raris ngejuk Hyang Rare Kumara,nanging Hyang Rare Kumara presida lempas melaib saking genahe punika. Ritatkala punika Bhatara Kala ngutuk pastu “ ih kita manusa,yan kita ngiket alang-alang tan kalepas talinia,ingong bakal nadah kita,ika pastunku”
Sang Rare Kumara raris ngungsi genah tiosan manggihin saang mepesel,irika raris dane mengkeb,nanging Betara Kala terus ngambuin tampak enjekan Sang Rare Kumara, pangihina mengkeb ring saange sane kantun metegul punika,nanging Sang rare Kumara malih melaib ngencolang ,irika betara Kala malih mastu anak sane ngenahang saang sane kantun metugul,jagi ketadah.
Sang Rare Kumara manggihin anak nyakan nanging wirun-ne nenten metekep,irika dane mengkeb ten panggihina ring Betara Kala,ngencolang Sang Rare Kumara melaib malih,irika Betara Kala mastu yen sedek nyakan ten nekepin wirun jagi ketadah antuk Betara Kala. Pamuput rauh Sang Rare Kumara ring panegara Kertanegara raris polih prekanti ring Sang Prabhu Mayasura. Irika Sang Prabu Mayasura sareng para wadwa sami mesiat ngelawan Betara Kala ,nanging Sang Prabu kaon raris mamuit saking payudan,irika malih Betara Kala ngepung arine Sang Rare Kumara.
Kaceritayang Bhatara Siwa /Sanghyang Guru lan Dewi Uma, setata nyarengin Sang Rare Kumara, antuk wahana lembu putih ,rikala punika Sang Rare Kumara kepolihang olih Bhatara Kala, raris tadaha. Irika Sanghyang Siwa “mamastu” mangda Bhatara Kala ngutahang Sang Rare Kumara raris melaib malih mangda tan ketadah dening Betara Kala.Sesampun metegtegan irika Betara Kala malih ngepung Sang Rare Kumara ,pas rikala punika tengai tepet ketemu Bhatara Guru lan Dewi Uma, ngelinggihin lembu putih,gargita pisan kayun Ida Batara Kala jagi nadah Sanghyang Siwa sareng Dewi Uma,dwaning panugrahan Betara Siwa ring Betara Kala wenang nadah yen hana wong ngelintang salah dawuh lan salah lampah.
Nah Dewa Betara Kala,dadi cening nadah bapa yen sida cening nyawis cecimpedan Bapa,kene cecimpedane ento:
“Asta pada sad lungayan catur buto, dwi purusa eka baga, eka egul tri nabhi sad karna, dwi srenggi gopangopo sapta locanem”.
Irika Bhatara Kala nyawis,inggih bapa aji sane mewasta :
- Asta pada artosne cokor akutus nenten tios wantah cokor aji 2 cokor ibu 2 lan batis lembune malih papat,akutus dadosne sami.
- Sad lungayan artosne metangan 6,nika tangan aji 4 tangan biyang kekalih.
- Catur buto suksmane mebutuh 4,nika duen betara kalih lembu kekalih.
- Dwi purusa ,kekalih wenten prana purus,Betara nue asiki lembu muani malih siki.
- Eka baga asiki wenten predana duwen Dewi Uma.
- Eka egul artosne meikuh asiki nika ikuhne lembu.
- Tri nabhi :mepungsed tiga,puser Bhatara Siwa 1, Dewi Uma 1 lan lembu 1.
- Sad karna :mekuping 6, duen Bhatara Siwa 2, Dewi Uma 2, lembu 2.
- Dwi srenggi : metanduk kalih, inggih punika tandukne lembu.
- Sapta locanammepenyikan 7, Bhatara Siwa 2, Dewi Uma 2, lembu 2.malih siki ten keni antuk tityang..
Yening ring lontar Capa Kala, cecimpedane punika kebawos asapuniki :
Asta pado sadti karna, dwi srenggi sapta locana, catur bhuja tri nabhisca, eka baga dwi purusah..
Suwe Bhatara Kala nenten sida nyawis cimpedan Bhatara Siwa, ngantos suryane seng kauh. Bhatara Siwa metaken ring Betara Kala, men kenken cening suba kepineh ben idewa jawaban cecimpedan ajine,suba maan jawaban ? Betara Kala meneng,irika Betara Siwa maosang jawaban Betara Kala sampun patut nanging idewa kuang buin besik,penyikan ajine anak tetelu ane madan Tri Netra,ne bin besik dini ditengahing lelatan ajine kewala maya,mawanan aji meparab Sanghyang Tri Netra.
Dwaning Betara Kala nenten sida nyawis pitaken ajine,wangde sida nadah haji lan biyang dane,irika raris malih Betara Kala ngepung arine Sang Rare Kumara,kaceritaang Sang mangku Dalang sedek ngadaang wayang sapuh leger,panggihina Sang Rare Angon ketakutan jagi mengkeb,irika ki Dalang ngaturin genah mengkeb ring plawah gendere,ki Dalang raris ngelanturang lelampahane antuk suara keras lan ngelangenin anak sane nonton. Betara Kala taler sareng nonton klangen antuk lelampahane punika,ring ajeng kelir wenten banten caru sapuh leger,dwaning Batara Kala kaleson ngepung Sang Rare Kumara,telasanga ajenga caru lan banten penebasane punika,irika Sang Mangku Dalang, matur ring Bhatara Kala, “dados Betara nelasang nadah caru lan banten pengruwatan rare sane lekad ring wukun ringgit puniki ?,waliang malih bantene punika mangda ruatan puniki memargi antar.asapunika penikan ki Dalang
Bhetara Kala raris nyawis pitaken ki Dalang:ki dalang siaku seduk,dini ada dedaaran,daar ja,apa siaku pelih ? siaku sing ngidaang nguliang ki dalang dogen nguliang,nah kene nah mun siaku pelih jani siaku maang ki Dalang panugrahan:
Wastu mangku dalang manggih apadang, setata yogia ngayukti, wonge mrecapada, saluiring mahala-hala, miwah anglukat wong mati, apang nemu dalan apadang, saputra-putra eki.
Artos ipun: dumadak Sang Mangku Dalang ngamolihang kedarman, mepaica piteket luih,ring imanusa digumine, nyuciang/ngeruat mala wong pejah,wong lekad ring wuku ringgit,wastu rahayu sepreti sentanan nyane kawekas. Bhatara Siwa lan Dewi Uma, ngaksi taler kewentenane punika, raris Ida mapag Sang Rare Kumara, sareng sareng mewali ke Siwaloka.Asapunika carita indik tumpek wayang lan suksman nyapuh leger.
Mawinan ngantos mangkin pamekas umat Hindu ring jagat Bali percaya pisan yening medue rare lekad ring wukun wayang ,sanistane mangda polih tirtan wayang rikala mobot lan ngemargiang upacara sapuh leger rikala otonaipun yen sampun presida kemargiang. Tetujonipun nenten wenten tios gumanti mangda kalebar sehananing mala lan kutuk pastu Betara Kala ,mangda sida rahayu selantang uripnyane.Tios ring punika napi mawinan nunas tirtan wayang,dwaning ki dalang polih panugrahan Betara Kala sajeroning ngeruat rare sane lekad ring wuku wayang/ringgit,taler ring kakawin Arjuna Wiwaha kebaosang “Ahletan kelir sira saking Sanghyang Jagat Karana” suksmanipun Bhetara Siwa utawi Sanghyang Jagat Karana wantah mewates kelir kemanten ring iraga,menawi ring sekalane Ki Dalang pinaka peragan Siwa utawi Sanghyang Jagat Karana, mawinan tirtan ki Dalang pinaka tirtan Siwa sekala sane presida ngeruat mala. Ki Dalang taler ring sajeroning nyolahang wayang ngelampaang parilaksana suba asuba karma lan ngemargiang pemargi kahuripan ring jagate sekadi pemargin Bhetara Siwa,upaminipun rikala ngambil wayang niki pemargi NGUTPETI,wayang punika maurip sangkaning suara lan kasolahang olih ki Dalang,raris nyiatang,utawi melampaan nika sampun pemargi NYETITI,raris wusan lelampane,sami wayang punika keranjingang ring keropak sampun pemargi MRELINA,nika mawinan Bhetara Siwa kebaos Sanghyang Jagat Karana(sane ngewentanang jagat).
Tidak ada komentar:
Posting Komentar